Mniszek lekarski(Taraxacum officinale) to wieloletnia roślina należąca do rodziny astrowatych. Charakteryzuje się dużymi, żółtymi kwiatami, które skupione są w kulistych główkach kwiatowych na sztywnych, nieulistnionych łodygach. Kwiaty mniszka lekarskiego otwierają się w słoneczne dni i zamykają się podczas deszczu lub nocą. Po przekwitnięciu, kwiatostany zmieniają się w charakterystyczne dmuchawce, które służą do rozsiewania nasion. Liście mniszka lekarskiego są podłużne, węższe u nasady i szersze u wierzchołka, z wyraźnymi, ząbkowanymi brzegami. Roślina osiąga wysokość od 10 do 30 cm. Mniszek lekarski znany jest także pod innymi nazwami: mlecz (nazwa wprowadzająca w błąd), mleczaj, dmuchawiec, brodawnik mleczowaty, męska stałość, popia główka lub mlecznica. Nazwa mniszka wzięła się stąd, iż po oderwaniu się nasion pozostaje łodyga, która przypomina ogoloną głowę mnicha.
Mlecz (Sonchus spp.) to rodzaj roślin również należących do rodziny astrowatych. Są podobne do mniszka lekarskiego, jednak różnią się kilkoma cechami. Kwiaty mlecza są również żółte, ale zwykle mniejsze niż kwiaty mniszka lekarskiego, a ich główki kwiatowe są bardziej wydłużone. Łodygi mlecza są również nieulistnione, ale często mają na sobie białawe plamki i są bardziej kruche. Liście mlecza są podłużne, ząbkowane, ale mają bardziej wyraźne, szerokie „uchwyty” u nasady, które obejmują łodygę. Roślina osiąga wysokość od 15 do 50 cm. Zarówno mniszek lekarski, jak i mlecz są szeroko rozpowszechnione na całym świecie, szczególnie w strefie klimatu umiarkowanego. Występują na terenach trawiastych, łąkach, przydrożach, nieużytkach, ogrodach oraz na terenach miejskich. Rośliny te są bardzo odporne na niekorzystne warunki i potrafią przetrwać w miejscach o niskiej jakości gleby.
Jak rozróżnić mniszek lekarski od mlecza?
Mniszek lekarskii mlecz różnią się między sobą nie tylko nazwą, ale także wyglądem i właściwościami leczniczymi. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) posiada wyraźne łodygi z pojedynczym, żółtym kwiatem na szczycie, natomiast mlecz (Sonchus oleraceus) ma gałązkujące łodygi z żółtymi kwiatami zebranymi w koszyczki. Aby odróżnić te dwie rośliny, wystarczy dokładnie przyjrzeć się ich kwiatom, liściom i łodygom.
Właściwości mniszka lekarskiego i mleczu
Mniszek lekarski działanie lecznicze zawdzięcza zawartości substancji aktywnych. Surowcem zielarskim i remedium na wiele dolegliwości o dużym potencjale leczniczym jest cała roślina. Poszczególne części rośliny różnią się pod względem zawartości substancji czynnych. Ziele zawiera witaminy z grupy B, C, E, karoten, sole mineralne (takie jak wapń, fosfor, żelazo, miedź, mangan, potas, kobalt, cynk, magnez, molibden i sód), a także związki goryczkowe, takie jak laktukopikryna, taraxacyna, germakran, taraksterol, inulina (do 25%), flawonoidy, śladowe ilości olejku eterycznego, żywice i politerpeny. W korzeniach znajdują się gumy roślinne, trójterpeny (m.in. tarakserol, β-amyryna), związki goryczowe, fitosterole, inulina do 40%, pektyny, żywice, cholina, kwasy organiczne i sole mineralne. Natomiast kwiaty zawierają aktywnie działający pyłek, luteinę, witaminy, sole mineralne, karotenoidy, flawonoidy, ślady olejku eterycznego, trójterpeny i fruktozę.
Mlecz pospolity nie ma żadnych właściwości leczniczych.
Mniszek lekarski a właściwości lecznicze
- Układ pokarmowy – Mniszek lekarski jest rośliną goryczkową, bogatą w związki gorzkie, takie jak laktony seskwiterpenowe, które wpływają na poprawę funkcjonowania układu trawiennego. Drażniąc zakończenia nerwowe na grzbietowej stronie języka, pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Dlatego Europejska Agencja ds. Leków rekomenduje stosowanie mniszka w łagodzeniu objawów związanych z łagodnymi zaburzeniami trawienia, takimi jak: uczucie pełności brzucha, wzdęcia, spowolnione trawienie czy przejściowa utrata apetytu. W przypadku tych dolegliwości można stosować ziele i korzeń mniszka lekarskiego w formie nalewki, soku lub odwaru.
- Naturalny prebiotyk. Ciekawostką jest, że korzeń mniszka zawiera aż do 40% inuliny, która należy do rozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego. Inulina to naturalny prebiotyk, wspomagający rozwój korzystnych bakterii w jelitach. Fermentowana jest niemal w całości przez szczepy bakterii z rodzaju Bifidobacterium sp. i Lactobacillus sp., co prowadzi do ich wzrostu. W wyniku fermentacji powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, hamujące rozwój chorobotwórczych drobnoustrojów.
- Działanie przeciwcukrzycowe. Obecność inuliny w mniszku wiąże się również z regulacją poziomu cukru we krwi. Jako składnik rozpuszczalnego błonnika pokarmowego, inulina spowalnia transport cukru z jelit do krwiobiegu i może zapobiegać skokom cukrzycowym. Mniszek lekarski zawiera także kwas cykoriowy, który zwiększa uwalnianie insuliny przez trzustkę i pobudza wychwyt glukozy przez komórki. Badania na zwierzętach wykazały, że kwas cykoriowy hamuje enzymy α-glukozydazę i α-amylazę, co wspomaga leczenie osób z cukrzycą typu 2. W związku z tym zarówno korzeń, jak i ziele mniszka są częstym składnikiem mieszanek ziołowych i preparatów stosowanych w początkowym stadium cukrzycy.
- Wsparcie dla wątroby. Mniszek lekarski może być korzystny dla zdrowia wątroby, dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym, przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym. Związki zawarte w roślinie, takie jak flawonoidy, seskwiterpeny, polifenole i kwas fenolowy, działają ochronnie na wątrobę poprzez neutralizowanie wolnych rodników oraz hamowanie procesów zapalnych. Roślina może również wspomagać regenerację uszkodzonej tkanki wątroby i przyśpieszać proces gojenia. Badania na zwierzętach wykazały, że ekstrakt z korzenia mniszka lekarskiego może zmniejszać stłuszczenie wątroby i poprawiać funkcjonowanie tego narządu.
- Wzmacnianie układu odpornościowego. Mniszek lekarski może również wzmacniać układ odpornościowy, dzięki swoim właściwościom immunomodulacyjnym. Roślina zawiera polisacharydy, które mogą stymulować aktywność makrofagów, komórek odpowiedzialnych za zwalczanie infekcji i chorób. W wyniku tego wzmacniają się mechanizmy obronne organizmu i zwiększa się odporność na choroby.
- Działanie przeciwnowotworowe Mniszek lekarski, jako roślina o wysokiej aktywności antyoksydacyjnej i przeciwzapalnej, wzbudza zainteresowanie naukowców także w kontekście ewentualnych właściwości antynowotworowych. Badania przeprowadzone na zwierzętach potwierdziły tę hipotezę, wskazując na substancje z grupy terpenów, takie jak taraksasterol i tarakserol, jako odpowiedzialne za tę aktywność. Chociaż brak jest badań klinicznych potwierdzających takie działanie u ludzi, tradycyjna medycyna, zwłaszcza zachodnia, od dawna stosuje mniszka w prewencji chorób nowotworowych i jako środek wspierający układ odpornościowy. Prawdopodobny mechanizm działania przeciwnowotworowego mniszka lekarskiego związany jest z pobudzaniem apoptozy, czyli programowanej śmierci komórek. Apoptoza pozwala nowym komórkom zastąpić stare. W przypadku raka jednak, apoptoza przestaje działać, a komórki nowotworowe nadal rosną. Mniszek lekarski wydaje się zakłócać wzrost komórek rakowych. Badanie z 2017 roku wykazało, że korzeń mniszka był w stanie skutecznie zatrzymać wzrost komórek raka żołądka, nie wpływając jednocześnie na komórki zdrowe. Kilka innych badań wykazało również, że różne ekstrakty z korzenia mniszka lekarskiego były w stanie indukować apoptozę komórek białaczki, czerniaka i raka piersi. W przypadku tego ostatniego, wyciąg z liści mniszka powodował zahamowanie wzrostu komórek raka piersi (linia MCF-7/AZ) o 40% w ciągu 96 godzin. Przedstawione wyniki badań wskazują na konieczność przeprowadzenia odpowiednich prób klinicznych, aby potwierdzić te odkrycia.
- Działanie moczopędne. Ekstrakty z korzeni i liści mniszka lekarskiego działają moczopędnie i oczyszczają drogi moczowe. Europejska Agencja Leków (EMA) rekomenduje ziele z korzeniami mniszka jako tradycyjny roślinny produkt leczniczy zwiększający ilość wydalanego moczu. Wiele kuracji oczyszczających organizm uwzględnia stosowanie preparatów z mniszka, na przykład w leczeniu trądziku czy otyłości. Efekt diuretyczny może być również wykorzystywany przez osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze, w takim przypadku szczególnie sprawdzi się korzeń mniszka bogaty w sole potasu. Środki o działaniu moczopędnym zwiększają bowiem utratę tego pierwiastka. Działanie hipolipidemiczne. Osoby zmagające się z problemem podwyższonego cholesterolu również mogą odnieść korzyści ze stosowania mniszka lekarskiego. Badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały jego pozytywny wpływ na profil lipidowy, zwłaszcza obniżanie poziomu całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL, czyli tzw. złego cholesterolu w surowicy.Wpływ na wirusy i bakterie. Niektóre badania sugerują, że mniszek lekarski posiada właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Kilka eksperymentów in vitro wykazało, że ekstrakty z tej rośliny istotnie zmniejszają zdolność wirusów do replikacji. Badania wskazują również, że niektóre związki aktywne zawarte w mniszku działają bakteriobójczo. Konieczne są jednak dalsze badania, aby wyciągnąć ostateczne wnioski na temat zdolności mniszka lekarskiego do zwalczania infekcji wirusowych i bakteryjnych u ludzi.Mniszek lekarski – przeciwwskazania Chociaż mniszek lekarski jest w większości przypadków bezpieczny dla zdrowia, istnieją pewne przeciwwskazania i sytuacje, w których należy zachować ostrożność. Nie zaleca się stosowania mniszka lekarskiego w przypadku uczulenia na rośliny z rodziny astrowatych, a także u osób cierpiących na niedrożność jelit lub dróg żółciowych.Ponadto, ze względu na działanie moczopędne, mniszek lekarski może wpłynąć na równowagę elektrolitową oraz obciążenie nerek, dlatego osoby z niewydolnością nerek lub zaburzeniami elektrolitowymi powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania mniszka lekarskiego. Ze względu na zawartość cukru w syropie z mniszka lekarskiego, osoby z cukrzycą powinny wybierać wersję syropu ze zamiennikami cukru lub stosować inne formy mniszka lekarskiego, takie jak herbaty czy nalewki. W przypadku kobiet w ciąży oraz karmiących piersią, stosowanie mniszka lekarskiego w ciąży jest możliwe, jednak zaleca się skonsultowanie się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji.Przepis na syrop z mniszka lekarskiego (syrop z mlecza)
Miód z Mniszka lekarskiego jest prosty do wykonania. Na ryneczkach czasem można spotkać go pod błędną nazwą syrop z mleczu.
Miód z mniszka przepis – czyli jak zrobić syrop z mniszka lekarskiego przepis
Aby przygotować syrop z mniszka lekarskiego, potrzebne będą następujące składniki:
- 2 szklanki świeżych kwiatów mniszka lekarskiego
- 1 kg cukru (można zastąpić ksylitolem lub innym zamiennikiem cukru)
- sok z 2 cytryn
- 1 litr wody
Przygotowanie:
- Zbierz kwiaty mniszka lekarskiego w słoneczny dzień. Upewnij się, że są one dobrze rozkwitnięte, ale nie przekwitłe.
- Dokładnie oczyść kwiaty z resztek liści i innych zanieczyszczeń, a następnie osusz je na czystej ściereczce.
- Przełóż kwiaty do garnka, zalej wodą i gotuj na małym ogniu przez około 20 minut. Następnie odcedź wywar i wyciśnij z niego resztki kwiatów.
- Do gorącego wywaru dodaj cukier (lub zamiennik) i sok z cytryn. Gotuj na małym ogniu, aż cukier się rozpuści i syrop zgęstnieje.
- Przecedź syrop przez gęste sito lub gazę do sterylizowanego słoika.
- Odstaw „miód z mniszka lekarskiego” do ostygnięcia, a następnie zamknij słoik i przechowuj go w chłodnym miejscu.
Jak stosować syrop z mniszka lekarskiego?
Syrop z mniszka lekarskiego można stosować jako naturalny środek na kaszel, ból gardła, problemy trawienne oraz w celu wspomagania ogólnej odporności organizmu. Zaleca się stosowanie 2-3 łyżeczek syropu 2-3 razy dziennie, rozpuszczonych w ciepłej herbacie lub wodzie. W przypadku dzieci, dawka powinna być zmniejszona do 1-2 łyżeczek 2-3 razy dziennie.
Warto również pamiętać, że mniszek lekarski może być stosowany w postaci innych produktów, takich jak miód z mniszka, nalewki, herbaty czy kawy z korzenia mniszka lekarskiego. Przygotowanie tych produktów jest podobne do syropu, ale wymaga zastosowania innych proporcji składników oraz czasów gotowania.
Sok z Mniszka lekarskiego – przepis
Przepis na sok z mniszka:
- Świeże, umyte ziele lub korzeń przepuścić przez wyciskarkę.
- Tak uzyskany sok zażywać 3-4 razy dziennie po 1 łyżeczce.
Można także sok zakonserwować, zalewając go 40-procentowym alkoholem w proporcjach: 100 ml soku na 100 ml alkoholu.
Winko z mniszka lekarskiego – przepis uproszczony
Wino z mniszka lekarskiego to nie tylko wyjątkowy napój o przyjemnym smaku, ale również ciekawa propozycja dla miłośników domowej winiarni. Wykorzystując kwiaty mniszka lekarskiego, można uzyskać aromatyczne wino o delikatnym, kwiatowym smaku i subtelnej goryczce. Wino z mniszka lekarskiego może przyczynić się do poprawy trawienia, wspierać układ odpornościowy oraz działać łagodnie moczopędnie. Przygotowanie tego nietypowego napoju nie jest trudne – wystarczy zebrać odpowiednią ilość świeżych kwiatów, wymieszać je z cukrem, drożdżami winiarskimi oraz wodą, a następnie odstawić do fermentacji. Po odpowiednim czasie fermentacji oraz klarowania, wino będzie gotowe do spożycia. Wino z mniszka lekarskiego to doskonały sposób na wykorzystanie tego wszechstronnego zioła oraz odkrycie jego niecodziennych walorów smakowych.
Sałatka z mniszka lekarskiego – przepis
Warto urozmaicić wiosenne sałatki młodymi, świeżymi liśćmi mniszka, doprawiając je solą, cukrem lub dobrym olejem. Aby nieco zmniejszyć gorycz w liściach, można je na 30 minut zalać słoną wodą, a następnie przepłukać. Liście mniszka można przyrządzać jak szpinak lub dodawać do zup. Ciekawym pomysłem jest również kiszenie pędów lub pączków mniszka. Marynowane w occie pączki kwiatowe smakują podobnie do kaparów.
Ostrzeżenie: Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny. Autor nie ponosi odpowiedzialności za samodzielne zastosowanie opisanych ziół i kuracji. Każdą kurację należy skonsultować z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania.
